Arthur van Schendel (1) (1874–1946)

(English-language review here)

De zeven tuinen van de titel vormen een aaneensluitende verzameling van parken, boslanden, weiden, vijvers en beekjes: de landgoederen van een aantal rijke families wier kinderen samen opgroeien. De seizoenen wisselen elkaar af, tieners groeien op, en interacties tussen de menselijke bezoekers verlopen volgens het ritme van zomer en winter, storm en zonneschijn.

Zover, zo Naturalistisch. Op zich niks mis mee. Het was vooral de vertelwijze die me deed afknappen: grote delen van deze roman bestaan uit stream-of-consciousness-monologen van de verschillende parkbeheerders die de toestand van de bomen en de nestvogels becommentariëren, alsook wat ze de tieners hebben zien uitspoken -- samen ruziën, musiceren of lezen. Tussen die monologen placeert van Schendel lange natuurbeschrijvingen van het gedrag van de bloemen én dat van de tieners.

Geen van de “hoofdpersonages” (als die zo genoemd kunnen worden) komen ooit aan het woord; we horen enkel waar de boswachters tegen elkaar over roddelen, en vaak is ook dat maar van horen zeggen. Ik begrijp wat Van Schendels bedoeling was: zo’n afstandelijke verteltrant brengt de Sturm und Drang van zowel de natuur als die van de tieners terug op hetzelfde niveau. Van Schendel beoogt duidelijk een soort Romantische positie in te nemen waar het de rol van de Mens in de Natuur betreft, en dat lukt ‘m tot op zekere hoogte. Maar de vertellers die wél aan het woord komen meten zich zo’n vervelend paternalistisch toontje aan: de oudere, ervaren natuurmens die ‘t allemaal gezien heeft en die het geduld kan opbrengen om erop te vertrouwen dat tenminste een deel van de tieners de zaken op hún manier zullen zien, dwz Het Juiste Pad.

Helaas zijn er te veel verschillende tieners om ze allemaal uit elkaar te houden, teveel personages ook voor het te weinig aan echte plot, en gaan de volkse oude-mensen-wijsheden me al gauw de keel uithangen. Halverwege was mijn geduld op, en ik heb ‘t boek maar uit plichtsbesef uitgelezen… (altro)

(Review in English)

Ik vind dit zo'n fantastisch boek!

De wereld een dansfeest, oorspronkelijk uit 1938, is een liefdesverhaal met een narratieve twist. D'r is een normaal liefdesverhaal -- dwz, met obstakels die de vereniging vertragen -- tussen de twee hoofdpersonages Daniel en Marion, die beide van dansen houden. De twist bestaat erin dat geen van beide direkt aan het woord gelaten wordt. In de plaats daarvan is in elk van de negentien hoofdstukken telkens iemand anders aan het woord die het paar kent, of die over hen gehoord heeft. Soms duurt het een poosje eer het duidelijk is wat de verteller met het paar te maken heeft, of hoeveel jaren intussen verstreken zijn. Maar de struktuur biedt voldoende houvast: de plot verloopt chronologisch vanaf de Hollandse kindertijd tot het naoorlogse London in de jaren 20; en de hoofdstukken gaan afwisselend over Daniel en Marion.

Wat het centrale koppel gemeen heeft is de dans. Zowel Daniel als Marion zijn natuurlijke danswonderen: iedereen vindt het opmerkelijk hoe essentieel muziek en dans voor hen zijn, en hoe hun levens verlopen volgens een aangeboren ritme dat hen doet verschillen van alle anderen maar waardoor ze perfekt bij elkaar passen. Eigenlijk is dit boek een traditioneel liefdesverhaal -- een tragische scheiding, het om elkaar heen dansen, psychologische obstakels, en een gemeenschappelijke karaktertrek die op een vereniging doet hopen.

De versplinterde verteltrant vormt zo'n beetje een tegengewicht voor zulk een zoeterig verhaal. Gewoon al het feit dat er negentien indirekte vertellers zijn schept al een afstand: het liefdesverhaal ontwikkelt zich vooral via tweedehandse informatie.

De roman focust ook meer op het effekt dat het centrale koppel heeft op de vertellers, eerder dan op het liefdesverhaal an sich. Elke verteller heeft zijn of haar eigen problemen -- vastgeroest, eenzaam, gescheiden, cynisch, of gewoonweg arm. Dat Daniel en Marion eventjes passeren, hoe kort ook, brengt een klein beetje geluk en laat een hoop melancholische herinneringen achter. Het is niet zomaar zo dat het centrale koppel anders en beter zijn dan de anderen, gewoon omdat de auteur dat wil; ze hebben ook een impact op hun omgeving. De vertellers hebben zich laten verleiden door de charmes van Daniel en Marion, en dat werkt aanstekelijk.

Voor mij althans was dit boek perfekt in balans: aan de ene kant een Romantische romance, en aan de andere kant een paar laagjes van emotionele indirektheid. Het geheel werkt vertederend, en levert een geslaagde leeservaring op.… (altro)

(English-language version here.)

Het fregatschip Johanna Maria gaat over de veertigjarige carrière van een zeilschip, en over een zeilenmaker die over de decennia met haar vergroeit. A man and his ship, met andere woorden, of misschien A ship and her man.

Klassiek mooi was dit, sentimenteel in de ouderwetse stijl die mijn ouders en grootouders zouden kunnen appreciëren. Af en toe gaat Van Schendel echt wel op de emoties werken, maar niet zozeer dat pathos de boventoon wordt. Qua roman heeft dit boek veel gemeen met de sentimentelere boerenromans van het Naturalisme (à la Streuvels), met andere Neoromantisch romans (à la Den Doolaard of misschien The old man and the sea): het zwijgende weerstaan van misbruik, het jarenlang werken voor een schrale en onzekere uitkomst, het vergroeien van mens en natuur.

Soms heeft deze roman zelfs iets weg van zielige dierenboeken, van het type waar de familiehond of het racepaard gestolen wordt en in allerlei criminele milieus verzeilt: Het schip, doorheen wisselende eigenaars, namen, en handelsmarkten, geraakt regelmatig aan lagerwal in steeds een andere van de wereldzeeën. Maar steeds is er de trouwe zeilmaker die zo goed hij kan voor zijn schip zorgt.

Al bij al viel me dit wel in de smaak. Niet té sentimenteel, best wel onderhoudend, en op smaakvolle wijze nostalgisch naar de afgedankte vaardigheid nodig voor het hanteren van een volschip. Zeven op tien!… (altro)

(English-language review here.)

Dit boek begint slechts enkele maanden na Een zwerver verliefd. Tamalone, in opdracht van een van zijn rijke contacten, neemt zijn intrek in Venetië, waar een rijke dame verliefd op hem wordt. Net als in het vorige boek zal hij moeten kiezen tussen de liefde, die misschien de vervulling is van zijn diepe verlangen naar iets onbekends, en het ongebonden zwerven, een gevestigd genot.

Van Schendel probeert opnieuw een soort van noodlotsroman op te bouwen: een einde dat onafwendbaar op Tamalone toekomt. En opnieuw moet ik bekennen dat ik niet echt overtuigd ben. Tamalone neemt ondoordachte beslissingen en doet maar raak; in de plaats van Het Noodlot zou ik eerder een systematische onvoorbereidheid en paniekaanvallen als drijvende kracht aanwijzen.

Toch kon mij deze zwerversroman beter bekoren dan de voorgaande: geen driehoeksverhouding, geen verlepte Hoofse Liefde meer. Gewoon een teleurstellend en onbetrouwbaar mens die vagelijk droomt van vastheid en stabiliteit zonder er echt naar te trachten. Dàt smaakt mij meer!… (altro)