Georges Brassens (1921–1981)

Lezers van mijn blog hadden al door dat ik mij de laatste tijd wat bezig houd met het Franse chanson. Dat heeft onvermijdelijk tot gevolg dat er even geen besprekingen komen van vuistdikke romans, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat ik stil zit. Ik lees wel degelijk. Maar ik luister er ook bij. Om precies te zijn, ik heb het integrale oeuvre van chansonnier Georges Brassens beluisterd. Daarbij heb ik het boek De Grote Eik van Gerard Wijnen ernaast gelegd.

De Grote Eik is een dik boek van 420 pagina’s en bevat alle liedteksten van Georges Brassens met een Nederlandse vertaling ernaast van architect Gerard Wijnen (1930-2020). Gedurende 25 jaar heeft Wijnen al het werk van Brassens vertaald en dat heeft hij (naar mijn bescheiden mening) fantastisch gedaan. Helaas is De Grote Eik niet meer in de handel verkrijgbaar en het is ook (nog) niet in mijn bezit, maar op de website gerardwijnen.nl is het boek integraal te raadplegen of als pdf te downloaden.

Waarom wilde ik dit zo graag lezen? Ik had de muziek van Brassens al in huis en kende veel nummers. Ik had enkele teksten ook al eens opgezocht en ik begreep vaak de strekking wel, maar vooral bij Brassens loont het de moeite om de teksten goed te lezen. Ogenschijnlijk zingt hij op steeds identieke wijze; wat afstandelijk, zichzelf begeleidend op gitaar of heel af en toe met een strijkinstrument erbij en dat honderden liedjes lang.

Kijk je echter goed naar de teksten, dan gaat er een wereld open. Brassens schreef heel directe teksten, die vaak niets te raden overlieten en voor de jaren vijftig ging dat aardig tegen de gevestigde orde in. Om maar even zijn chanson Fernande aan te halen, waarin hij laat horen wat al die kerels zoal zongen;

Quand je pense à Fernande,
Je bande, je bande,
Quand j’ pense à Félici’,
Je bande aussi,
Quand j’ pense à Léonore,
Mon Dieu, je bande encore,
Mais quand j’ pense à Lulu,
Là, je ne bande plus.
La bandaison, papa,
Ça n’ se commande pas.

Ik krijg van heel wat wijven
Een stijve, een stijve.
Want als ik denk aan Jaan
Dan gaat ie staan.
En als ik denk aan Jannie,
Geloof me stijver kan niet.
Maar als ik denk aan Nell,
Dan zit-ie ruim in ’t vel.
Want voor mijn toverstaf
Is dan de lol eraf.

U ziet meteen een proeve van de vertaalkunst van Wijnen en hoe hij te werk gaat. De strekking klopt altijd, hij past hier en daar wat namen aan naar het Nederlands, maar volgt de betekenis nauwgezet. Dat is vaak een hele prestatie, zeker als de zinnen heel kort zijn. Plaatsnamen zijn ook vaak in het Nederlands en als Brassens bijvoorbeeld een Franse schrijver noemt lost Wijnen dit zo op in het lied Don Juan;

Gloire au flic qui barrait le passage aux autos
Pour laisser traverser les chats de Léautaud !

Ere zij de klabak die auto’s stil liet staan,
Want zo kreeg Kousbroeks kat in ’t stadsverkeer ruim baan!

Brassens schreef over uiteenlopende personages en maakte er soms hele ballades van. Hoeren, zwervers, dieven, ze krijgen allemaal hun monument, zoals La Messe Au Pendu of de Hoogmis Voor Een Gehangene of het prachtige Stances Á Un Cambrioleur of Strofen Voor Een Inbreker. In het boek Ik droom alleen wat minder stond al dat Brassens het regelmatig over de dood heeft, maar altijd op verhalende en soms ludieke wijze. Het heeft niets afschrikwekkends. Zo schreef hij het prachtige Suplique Pour Être Enterré À La Plage De Sète ofwel Verzoek Om Begraven Te Worden Op Het Strand Van Sète. In Sète, aan de Middelandse Zee, is hij geboren en hij ligt er ook inderdaad begraven;

Mon caveau de famille, hélas ! n’est pas tout neuf.
Vulgairement parlant, il est plein comme un oeuf,
Et, d’ici que quelqu’un n’en sorte,
Il risque de se faire tard en je ne peux
Dire à ces braves gens « Poussez-vous donc un peu ! »
Place aux jeunes en quelque sorte.

’t Familiegraf, helaas, daar kan ik niet meer bij;
Platvloers gezegd: het is er voller dan een ei.
En moet er iemand het loodje leggen,
Komt hij misschien te laat. Ik zie ertegenop
Te zeuren bij die lui: ‘Toe, rot nou toch eens op!’
Geef de jeugd een kans, om zo te zeggen.

Brassens was overtuigd atheïst en de Roomse kliek moet het vaak ontgelden in zijn chansons. Ik zoek even willekeurig op ‘soutane’, het kledingstuk van de geestelijkheid en kom uit bij het chanson La Rose, La Bouteille Et La Poignée De Main of De Roos, De Fles En De Handdruk;

Cette bouteille était tombé’
De la soutane d’un abbé
Sortant de la messe ivre mort.
Une bouteille de vin fin
Millésimé, béni, divin,
Je la recueillis sans remords.

De fles schoof uit de soutane van
Een die laveloos de mis uitkwam…
Wat wil je met zo’n celibaat?
Een fles met heerlijke rode wijn
Van ’n goed jaar, die er best mocht zijn…
Kordaat raapt’ ik haar van de straat…

Zo maar wat voorbeelden van zijn teksten en je kan er avonden mee vullen. Nog even over zijn muziek dan. Ik gaf al aan dat Brassens ogenschijnlijk op steeds dezelfde wijze zijn muziek maakt maar niets is minder waar. Brassens zelf beschouwde zijn muziek als een transportmiddel om zijn teksten op de plaats van bestemming te brengen. Hij vond dat het als filmmuziek beoordeeld mocht worden. Als je goed luistert hoor je talloze loopjes en mooie melodieën en het verveelt mij nooit. Dat geldt inmiddels voor zijn hele oeuvre, dat ik met deze teksten nog vaak zal beluisteren.… (altro)

1- La Mauvaise Réputation 2:10
3- Le Fossoyeur 2:01
4- Le Gorille 3:15
5- Le Petit Cheval 2:14
6- Le Parapluie 2:25
7- Ballade Des Dames Du Temps Jadis 2:00
8- La Marine 2:24
9- Il Suffit De Passer Le Pont 1:55
10- Comme Hier 1:40
11- Les Amoureux Des Bancs Publics 2:59
12- Brave Margot 3:17
13- La Cane De Jeanne 1:25
14- J'Ai Rendez-Vous Avec Vous 2:01
15- Le Vent 1:12
16- Il N'Y A Pas D'Amour Heureux 2:25
17- Le Nombril Des Femmes D'Agents 2:24
18- Pauvre Martin 1:33
19- La Première Fille 2:26
20- Je Suis Un Voyou 2:36
21- La Mauvaise Herbe 2:46
22- Le Mauvais Sujet Repenti 2:26
23- P... De Toi 2:40
24- Chanson Pour L'Auvergnat 3:00
25- Les Sabots D'Hélène 2:43… (altro)

Niet echt een 'boek' en niet echt iets wat je 'gelezen' hebt dus ook niet iets om te 'reviewen' maar bon, ik heb me geamuseerd het te doorbladeren, af en toe een nummer erbij op te zetten (zo werkt het toch best) en toen ik laatst op een Brassens matinee was (coverband zeg maar) vond ik het reuzeleuk om mee te volgen.

Want hoewel zevenenzeventig niet veel klinkt, vind je er toch het gros van zijn 'greatest' in met nog een paar pareltjes.

De vertalingen zijn hoogst aangenaam, maar niet geschikt om tijdens het beluisteren te volgen. Meer nog, ze geven je evenmin een volkomen inzicht in de teksten zelf, zeker als het om de werkelijke betekenis en vooral de connotaties gaat. Deze vertalingen zijn zingbaar maar soms wel erg vrij.

Ideaal was een drie-kolomsvertaling: origineel, letterlijk (met eventueel annotaties waar nodig -- we spreken over een andere cultuur van vijftig jaar geleden) en dan voor het plezier de 'afgeborstelde' Nederlandstalige versie.

Wel een boek dat je wil hebben; op internet vind je ook alles maar dit is mooi warm.… (altro)