NRC Handelsblad, 21 juli 2006, door Janet Luis

Pak dan zelf eens een beitel op

Degelijke roman van Anjet Daanje over de bohémien versus de ambachtsman

Hoe kan een beeldend kunstenaar de verkoop van zijn werk stimuleren? Uit Gezel in marmer, de vijfde roman van Anjet Daanje, valt op te maken dat theatraal gedrag soms de moeite loont. Opzichtig flirten met een journalist van de plaatselijke krant, in ruil voor een gunstige recensie. Opschudding veroorzaken, door een vakbroeder of -zuster van plagiaat te beschuldigen. In pyjama en op blote voeten een vernissage bijwonen. Of een opvallende artiestennaam aannemen. Iemand die Guus Veen heet gaat zich dan bijvoorbeeld Gösta Drabbe noemen. Maar werkt het ook echt? En zou iemand het zo moeten aanpakken? Hoe te leven? Als een bohémien met grootse gebaren en veel bluf? Of juist als een noeste arbeider, die zich tegen een vast uurloon in dienst stelt van de kunst zonder daar veel meer voor terug te verlangen dan de goedkeuring en waardering van vakgenoten?
Zelf lijkt Anjet Daanje – pseudoniem van Anjet den Boer – genoegen te nemen met een artistiek leven in de luwte. Zij schrijft gestaag door aan een zo te zien veelzijdig oeuvre. Op jeugdige leeftijd maakte ze al een aantal hoorspelen. Later volgden enkele filmscenario’s waarvan er twee werden bekroond.
Als Gezel in marmer, om in gildetermen te blijven, bedoeld is als meesterproef, dan is Daanje voor die proef geslaagd. Haar roman is ouderwets degelijk. Breed opgezet, heldere verhaallijn, aardig spel met vooruit- en terugblikken, aandacht voor stemmige beeldhouwdetails, oog voor psychologie.
We maken kennis met steenhouwster Nan. Zij werkt in een studio, in opdracht van kunstenaars.
De steenhouwers of artigiani di marmo, zoals ze op z’n Italiaans worden genoemd, voeren in marmer uit wat de kunstenaars in klei hebben bedacht. De kunstenaars besteden het eigenlijke beeldhouw-
werk uit omdat het arbeidsintensief is, maar vooral ook omdat ze het zelf niet kunnen. De artisto is dan ook afhankelijk van het vakmanschap van de artigiano, die er na een harde leerschool jaren over heeft gedaan om de juiste slag te pakken te krijgen. Maar het aandeel van de steenhouwer in het kunstwerk telt niet mee. De aandacht, de eer en de winst vallen uitsluitend de kunstenaar toe.
Nan voelt zich, anders dan haar mannelijke collega’s, aanvankelijk niet miskend door deze gang van zaken. Het gaat haar om het kunstwerk en om het plezier in de perfecte uitvoering, in goed overleg met de kunstenaar. Haar ‘marmergeluk’ gaat boven alles. Zij neemt voor lief dat haar toewijding niet helemaal op juiste waarde wordt geschat, zelfs niet door Marin, een succesvolle kunstenares met wie zij al 26 jaar samenwerkt. Daanje geeft een aardig beeld van deze knoestige vrouw met haar wollen mutsje, haar eeltige, geblutste handen, haar zienersblik en haar nobele, bescheiden instelling. Gelukkig blijkt Nan niet helemaal een marmerheilige te zijn, wat de levendigheid van het verhaal ten goede komt. Ook bij haar sluipt langzaam maar zeker twijfel binnen over het vermeende genie en de originaliteit van de kunstenaars. Zijn hun ideeën wel altijd zo opzienbarend? Kunnen hun ontwerpen wel aanspraak maken op authenticiteit? Of borduren ze vooral voort op andermans werk?
Aan het eind van de roman is Nan een illusie armer. Er blijkt iets te zijn gebeurd met een tekening die zij ooit op een servetje krabbelde. Een kunstenaar heeft die tekening als uitgangspunt genomen voor een beeld, dat zij later zelf uit marmer moest hakken. Hieruit leidt zij af dat kunst eigenlijk geen kunst is.
De sympathie ligt in deze roman duidelijk bij de ambachtslieden en wat minder bij de kunstenaars, al behoort Daanje zelf natuurlijk tot de laatste categorie. Zij heeft dit boek immers van a tot z verzonnen. Met de onbescheiden bedoeling, mag je aannemen, om de aandacht te trekken van zo veel mogelijk lezers. Zij mag hier dan een lans breken voor de gezel in marmer, maar zelf wil zij waarschijnlijk toch iets meer zijn dan een eenvoudige gezel in taal. ( )

Marin Slingerland is beeldhouwster, zij maakt de gipsmodellen voor de sculpturen waarmee zij inmiddels een gevierd en beroemd kunstenares is geworden. Nan Geerings is steenhouwster, zij doet het zware, fysieke werk door Marins ontwerpen in steen uit te hakken. Het kunstminnend publiek heeft geen weet van deze werkverdeling en is ervan overtuigd dat Marin Slingerland haar beelden zelf in steen uithakt. Zij krijgt alle credits voor de beelden en voor het vakmanschap waarmee ze zijn gehouwen. Nan houdt Marin al die jaren trouw de hand boven het hoofd, zonder ooit naar de erkenning te verlangen die haar toekomt, want voor haar is de kunst belangrijker dan de roem. Het lijkt de ideale samenwerking, totdat Nan ernstig teleurgesteld raakt in Marin en voor een dilemma komt te staan.
‘Gezel in marmer’ is een roman over een gecompliceerde vriendschap tussen twee vrouwen en de miscommunicatie die rond de twee vrouwen ontstaat. De liefde voor beeldhouwen druipt van het boek, als leek leer je nog eens iets over steensoorten en -bewerking. Zo ontstaat er een intrigerende combinatie in het verhaal tussen emoties aan de ene kant en het stugge, harde steen aan de andere kant. Het verhaal wordt verteld aan de hand van de beelden die hoofdpersoon Nan maakt.
De invalshoek van het steenhouwen is goed gekozen en brengt een origineel verhaal voor de geoefende romanlezer. Het constant heen en weer springen in de tijd maakt de lezer echter wel moe. Want het kost ontzettend veel concentratievermogen om te bedenken wat er ook alweer in welke tijd gebeurd is, waardoor aan het einde van het boek nog steeds een hoop vraagtekens blijven staan. Een aantal essentiële problemen in het verhaal worden ook simpelweg niet opgelost en aan het inbeeldingsvermogen van de lezer overgelaten. Het grootste nadeel hiervan is dat het toch wel frustrerend werkt.
Maar ondanks de onmogelijke karakters van de twee vrouwen, zijn ze geloofwaardig én sympathiek. Daardoor is ‘Gezel in marmer’, met de emoties en misvattingen in gedachten, datgene waar het boek écht over gaat, een geslaagde roman te noemen. ( )