Op 24 april 1971 verscheen in de reeks Actuele Onderwerpen (AO) dit boekje over Pakistan waar sinds een maand een bloedige burgeroorlog woedt. Oost wil zich politiek afscheiden van West, een wens die niet zomaar meer kan worden genegeerd, nu hun partij, de Awami Liga, een overweldigende meerderheid heeft behaald in de landelijke verkiezingen van december. Huidig president-generaal Yahya Khan van Pakistan duldt een dergelijke afscheiding echter niet, en liet daarom op 26 maart 1971 in West-Pakistan gelegerde troepen Oost-Pakistan binnenvallen, hetgeen de burgeroorlog inluidde.

De recente gebeurtenissen zijn uitgebreid gerapporteerd in de Nederlandse pers, maar duiding van hoe het zover heeft kunnen kunnen komen ontbreekt daar vaak. In dit AO-boekje gaat Anton Zuidervliet, geograaf en sinds 1970 werkzaam als redacteur bij de afdeling Landendocumentatie van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) te Amsterdam, in op de redenen die tot deze burgeroorlog hebben geleid: niet alleen staatkundige, maar ook vele economische en culturele. Hij leidt dit in met een korte schets van de geografische ligging, de bevolkingsomvang der beide landsdelen en de geschiedenis van het ontstaan van het staat Pakistan.

Bronvermelding in dit AO-boekje ontbreekt echter geheel: voor feiten, cijfers en voor beeldmateriaal. Sommige stukken, zoals die over de geografische ligging, zijn letterlijk overgenomen uit de “landendocumentatie nr. 138/139 : Pakistan” van het KIT dat vier maanden eerder verscheen en waarvan A.C. Zuidervliet een van de vier redacteuren was. Vrijwel alle personen, plaatsen en gebeurtenissen genoemd in dit AO-boekje komen ook voor in de landendocumentatie. Dit AO-boekje noemt als nieuwe gebeurtenissen alleen het binnenvallen der West-Pakistaande troepen in Oost-Pakistan, en het daarbij uitroepen van “Bangla Desh (‘Bengaalse Staat’)” door Sjeik Moejiboer Rahman. Als achtergrondinformatie voegt hij één belangrijk element toe: het 6 punten-programma van Sjeik Moejiboer Rahman dat de verregaande autonomie illustreert die hij voor het oostelijke landsdeel beoogde. Overigens is dit programma niet nieuw: het werd al in 1966 door hem als president van de Awami Liga gepresenteerd. Tenslotte voegt de heer Zuidervliet nog twee details toe die in de landendocumentatie van het KIT ontbraken: hij noemt expliciet dat, alhoewel bekend is hoe de islam voor het eerst in het huidige West-Pakistan is gekomen, een dergelijk geschiedenis voor Oost-Pakistan niet geheel duidelijk is. En hij noemt expliciet Baluchi ook als taal in Pakistan (naast Urdu, Punjabi, Pushtu en Sindhi die het KIT al wel noemde).

Alhoewel dit boekje dus niet noodzakelijk nieuw materiaal presenteert, legt het wel verbanden die voorheen niet als dusdanig zijn belicht. Ook is het met f 1,- i.p.v. f 6,- (landendocumentatie) zeer toegankelijk. Voor verdere verdieping raad ik van harte de genoemde landendocumentatie van het KIT aan.

Na de burgeroorlog in Oost Pakistan (en de erkenning van Bangla Desh als afzonderlijke staat) zou de heer Zuidervliet voor het KIT ook de eerstvolgende landendocumentaties over Bangla Desh (voorheen Oost Pakistan) en Pakistan (voorheen West Pakistan) schrijven, respectievelijk in 1976 en 1978. ( )