De auteur onderzoekt de vraag welke rol de ziel speelt bij het bestuderen van de mens. Hij plaatst zijn gedachten in historisch perspectief door een korte introductie van de ideeën van Socrates, Plato, Descartes en Wittgenstein. Als verpleeghuisarts heeft hij veel ervaring met dementerende patiënten waarbij hij zich afvraagt of een beschadigd brein ook een beschadigde ziel tot gevolg heeft. Aan de hand van veel cases en resultaten van onderzoeken maakt de auteur duidelijk dat eensluidende conclusies over het brein niet juist zijn. Het proza is helder en toegankelijk door de vele voorbeelden en de vlotte stijl met heldere beelden en vergelijkingen. Hij is overtuigend in zijn betoog dat het menselijk brein meer is dan het samenspel van neuronen en dat het maken van hersenscans als bewijs dat 'wij ons brein zijn' (volgens Dick Swaab) tot onwenselijke maatschappelijke ontwikkelingen kunnen leiden. Maar wat de mens dan wel is, blijft na eeuwen van studie nog ongewis.

Het brein is sinds de geruchtmakende boeken van Dick Swaab (Wij zijn ons brein) en Victor Lamme (De vrije wil bestaat niet) tot alleenheerser gekroond. Het lichaam? Geavanceerde koets van de hersenen. De geest? Een bijproduct van neuronale processen. De ziel? Bijgezet in het museum voor oudheden, de moeite van het bespreken niet waard. Bert Keizer probeert de ziel niet in ere te herstellen; niet voor niets is de titel van het boekje in vragende vorm gesteld. Waar blijft de ziel? Heus niet in een hiernamaals – Grieks dan wel christelijk – en ook niet op een bepaalde plek in het lichaam zoals Descartes' pijnappelklier. Ook het Hollywood-fähige idee dat de ziel een substantie is die 21 gram zou wegen, is klinkklare onzin.

Waar blijft de ziel dan? In het samenspel van 'Brein, Lichaam en Wereld'. Geen van die drie kan gereduceerd worden tot de ander – bijvoorbeeld het lichaam tot het brein of waarneming tot vurende neuronen. En in de ruimte die in die driehoek ontstaat, kun je het wellicht hebben over zoiets als 'ziel', 'bewustzijn' of 'geest'. Keizer heeft geen eenduidig antwoord hoe we dat precies moeten begrijpen, dat vraagt om veel meer onderzoek. 'Het hoogst haalbare lijkt een verbeterde onwetendheid', schrijft hij.

Tweeduizend jaar, vijf euro
Dat doet niet af aan de buitengewoon heldere en inzichtelijke analyse die hij in minder dan 150 pagina's weet te presenteren. Startend bij een geschiedenis van de ziel, die een dalende weg aflegde van platoonse verhevenheid steeds dichter naar het aardse en lichamelijke toe, om ten slotte met de neurohype van nu helemaal te verdwijnen. Het lichaam/geest-probleem is een van de oudste en meest besproken thema's uit de filosofie en de vlotte manier waarop Keizer dat uiteenzet is bewonderenswaardig. Een toegankelijk boek voor de leek en een overzichtelijk werk voor de meer filosofisch onderlegde lezer.

Anders dan veel van die dunne filosofieboekjes die de markt overspoelen, levert Waar blijft de ziel? niets aan diepgang en nuance in. Van mij niets dan lof voor de almaar groeiende populariteit van de filosofie, maar Keizer laat het 'denkwerk' van auteurs als Coen Simon en Stine Jensen verbleken. En is dat niet precies wat je zou verlangen van een essay als dit? Vergelijk het met de Boekenweek: stel je voor dat het Boekenweekgeschenk de andere boeken zou doen verbleken. Dat je werkelijk blij zou zijn met die aanwinst die je 'gratis' krijgt bij besteding van € 12,50 of je nu wil of niet. Tip: betaal gewoon uit eigen vrije wil die kleine 5 euro voor het essay van Bert Keizer. Genoeg voor tweeduizend jaar verder denken.

Miriam Rasch studeerde literatuurwetenschap en filosofie, werkt als programmamaker bij Studium Generale en schrijft voor verschillende websites, waaronder 8WEEKLY, waar deze recensie eerder verscheen. ( )