De correspondentie van Desiderius Erasmus Brieven 842-992. Deel 6 van de twintigdelige serie van de volledige correspondentie van Erasmus gaat over de periode mei 1518 tot en met juni 1519.

Het opent met een brief over niet een heel sexy onderwerp, het apocriefe vierde boek der Makkabeeën, maar het gaat wel meteen over de ‘core business’ van Erasmus; het herzien en verbeteren van een tekst uit de Oudheid. Ook geeft hij hierin zijn visie op de verering van relikwieën die nogal typerend is voor hem, hij is niet de grootste fan van de verering ervan.

De brieven maken ook duidelijk hoe Erasmus contacten legt om aan die oude teksten te komen, zoals wanneer hij een brief schrijft naar Antoine Papin, de abt van het benedictijnerklooster van Gembloux;

Uit de catalogus van uw bibliotheek, waarover ik al een tijd geleden de beschikking kreeg, begrijp ik dat er bij u twee zeer oude handgeschreven boekwerken zijn met de werken van de heilige Cyprianus. Ik popel werkelijk van verlangen om deze auteur aan de wereld toe te vertrouwen, gereinigd van fouten, en ook gescheiden van werken die ten onrechte aan hem worden toegeschreven.

Erasmus houdt zich ook bezig met de herziene uitgave van het Nieuwe Testament waarover ik in deel 5 al schreef en hij onderneemt een reis naar Bazel om een nieuwe druk ervan te verzorgen. Tijdens die reis schrijft hij een zeer uitgebreide en boeiende brief waarin hij zich verdedigt tegen de kritiek van een onbekende persoon. Het moet hem hoog hebben gezeten, want hij weerlegt op maar liefst 95 punten de kritiek die aan hem gericht is.

Naast het werk aan het Nieuwe Testament weet hij ook een omvangrijke opdracht te voltooien bij een nieuwe editie van zijn Handboekje van de christensoldaat. Erasmus is een druk man en zijn gezondheid heeft eronder te lijden. Toen hij in september op de boot stapte, was hij amper hersteld van een hardnekkige ziekte. Daar doet hij uitgebreid verslag van en we komen deze tekst in meerdere brieven tegen;

Vanaf Tongeren ben ik met een wagen met twee paarden naar Leuven gebracht, meer dood dan levend, met drie zweren, een onder de linker heup, een andere in de rechter lies, een derde op de rug. Ik laat twee chirurgijnen komen: beide verklaren dat het de pest is.

Dat viel gelukkig mee maar het laat zien in wat voor een wereld Erasmus zich bewoog. De pest was nog alomtegenwoordig. De reis zorgt wel voor een mooie ontmoeting met een tolbeambte, die zowaar een groot liefhebber van Erasmus is. Hij schrijft hem later zelfs nog een brief;

Nooit overkwam me zo iets onverwachts als dit:…een tolbeambte die zich wijdt aan de Muzen en de hogere studie! Christus houdt de farizeeën als verwijt voor dat hoeren en tollenaars hen voorgaan in het koninkrijk der hemelen. Is het niet even schandelijk dat priesters en monniken in weelde en ledigheid leven voor hun buik, terwijl tolbeambten enthousiasme tonen voor de literatuur?

De brieven maken duidelijk dat Erasmus nog steeds op de piek van zijn roem zit. Hij schrijft brieven aan vorsten zoals Frederik van Saksen en aan de Engelse koning Hendrik VIII en ook paus Leo X is niet te beroerd om een brief aan Erasmus te schrijven. Soms gaat de correspondentie op het scherpst van de snede en worden vriendschappen op de proef gesteld, zoals in de briefwisseling met zijn vriend de Franse humanist Guillaume Budé. Erasmus schrijft;

Op je laatste brief, zeer geleerde Budé, antwoord ik in het geheel niet…Ik heb geen behoefte bij dit soort onderwerpen welbespraakt te lijken. Evenmin staat me een overwinning aan die gekocht wordt met het verlies van een vriendschap. Ik weet niet wat je van mij denkt.

Voordat u er onrustig over slaapt; het komt goed tussen die twee. Dat moeten we nog zien van Erasmus en Maarten Luther. De laatste deed van zich spreken met het timmeren van zijn stellingen op een kerkdeur en Luther richt zich zowaar tot Erasmus in een brief. Het is nog even aftasten tussen hen en Erasmus laat in andere brieven weten dat hij nog niet zoveel van en over Luther heeft gelezen. Verdere ontwikkelingen zullen volgen in deel 7 van de correspondentie dus die cliffhanger is bij deze uitgedeeld.

Even dacht ik dat dit boek weinig stof tot bespreking gaf. Er zitten onvermijdelijk brieven tussen die bol staan van uitgebreide beleefdheidsfrasen en die niet per se veel inhoud hebben, maar aan het eind van dit deel van 337 pagina’s blijkt er toch meer dan genoeg om over te hebben. Zijn eigen Adagia of verzamelde spreuken die Erasmus steevast gebruikt zijn een feest om te lezen; iemand die ergens aan begint en niet meer stopt haalt zich een Arabische fluitspeler op de hals bijvoorbeeld.

Verder wilt u lezen wat Erasmus te zeggen heeft over Stoici en Peripatetici en is dit deel alleen al onmisbaar omdat u na lezing weet wat een Erasmiomastix is. Kortom, ik ben onverminderd enthousiast over de rijke correspondentie van Erasmus.

Vertaling; Tineke L. ter Meer ( )