Uitmuntende essays rondom het thema 'Bildung', het voortdurend streven naar hogere cultuur, zonder dat men de wortels van de civilisatie uit het oog verliest; Voortdurende interactie tussen maatschappij en individu blijft meer dan ooit een halszaak en een uitdaging, om zo de fenomenologie van de geest zoals die zich blijft ontvouwen recht te doen en steeds verder aan te scherpen. Op de achterflap leest men dat dit 'een zeldzaam en uiterst noodzakelijk boek is, dat we niet alleen waarderen omdat we het eens zijn met de daarin geopperde standpunten, maar vooral ook vanwege de passie voor ideeën en de verbeelding die het teweegbrengt'. Voorwaar een boek dus voor de echte Socratici onder ons.

Rob Riemen breekt een lans voor het streven naar het in verdrukking geraakte 'Bildungsideal' aan de hand van gesprekken uit de wereldliteratuur of vanuit de culturele overlevering. Riemen stelt o.a. dat het verbale vuurwerk tussen de humanist Settembrini en de duistere profeet van de apocalyps, de jezuïet Naphta in 'de Toverberg' (1924) van Thomas Mann exemplarisch is voor de vermoeide cultuur in het eerste kwart van de twintigste eeuw. Ook de houding van Thomas Mann, die tijdens het nazisme ooit poneerde dat 'Waar ik ben, de Duitse cultuur is' wordt belicht. In zijn 'Betrachtungen eines Unpolitischen' (1918) juxtaposeert Mann zijn burgerlijk conservatisme tegenover de sociale perceptie van de 'Zivilisationsliteraten' ter linker zijde. Hij zou daar later veel misprijzen over oogsten.
Ook een bespreking van een ontmoeting tussen André Malraux, Jean-Paul Sartre, Arthur Koestler en Albert Camus, die kort na de Tweede Wereldoorlog plaatsvond en handelde over de rol van de intellectuele integriteit in de nieuwe maatschappelijke constellatie, wordt aanschouwelijk en boeiend voor de lezer ontsloten. Rob Riemen ontmoet ook Elisabeth Mann-Borghese (1918-2002), oceanografe en jongste dochter van Thomas Mann.

Rob Riemen, cultuurfilosoof en directeur van het Nexus-instituut, beluisterde ik voor het eerst op een 'lecture', annex concert in het Concertgebouw van Brugge, waar hij samen met Stefan Hertmans een discussie aanging over de musicologische en filosofische stellingnames van T.W. Adorno in Mann's 'Dr. Faustus' (1947). Het werd een zeer boeiende namiddag! ( )

Ik kwam de eerste warme aanbeveling voor dit werk tegen op een Amerikaans blog, maar Riemen blijkt zowaar een Nederlander te zijn, wiens boek in verscheidene landen is vertaald en die geprezen wordt door wereldberoemde schrijvers als Mario Vargas Llosa, Ivan Klima, Cynthia Ozick en Jacques Attali. Ik heb de een na de andere passage in dit korte boek als belangwekkend gemarkeerd met plakpijltjes, maar het boek samenvatten is lastig, de boodschap even comprimeren in een paar kernzinnen nog lastiger. Eigenlijk bestaat het uit drie lange essays met een uitgebreid voorwoord en een kort nawoord, waarin de ideeën van Socrates en Thomas Mann de hoofdrol spelen en waarvan ik vooral het tweede essay meesterlijk vond.

Net als Socrates giet Riemen zijn betogen graag in de vorm van dialogen en gesprekken, zowel tussen historische figuren (intellectuelen en schrijvers) als tussen romanfiguren. In deze gesprekken en in de rest van het boek verkent hij met name de fundamentele vraag "Wat is beschaving?"

Welk beeld, welk ideaal van de menselijke waardigheid moet het bindend weefsel zijn? Welke waarden, welke levenskwaliteiten die dit ideaal doorbloeden, zullen geëerbiedigd, zullen gekoesterd moeten worden? Deze vragen zijn fundamenteel, omdat het antwoord erop bepalend is voor de morele maat waarmee ons handelen wordt gemeten; voor het antwoord op de socratische vragen: wat is de ideale staat en wat is de juiste wijze van leven? (p. 98)
Als sine qua non voor beschaving ziet Riemen welvaart en veiligheid. Let echter wel, dit zijn "voorwaarden, niet de waarden die het wezen van beschaving vormen." (p. 100), ofwel: welvaart en veiligheid op zich garanderen niet automatisch beschaving. Met een rijke politiestaat zijn we er niet.

Even later komt Riemen tot de volgende stap naar het antwoord op zijn vraag:

Er kan geen beschaving zijn zonder het besef dat de mens een wezen is met een dubbele natuur. Hij heeft een fysiek, aards bestaan, maar de mens onderscheidt zich van het dier doordat hij ook een geestelijk wezen is: hij kent de wereld van de ideeën. Dit schepsel weet van waarheid, goedheid en schoonheid, weet van het wezen van de vrijheid en gerechtigheid, liefde en barmhartigheid Het fundament onder elke vorm van beschaving is de idee dat de mens zijn waardigheid en ware identiteit niet ontleent aan wat hij is - vlees en bloed - maar aan wat hij moet zijn: de drager van deze onvergankelijke levenskwaliteiten ... Cultuur is de kennis en vormgeving van deze onstoffelijke geestelijke kwaliteiten, verzameld in het culturele erfgoed. (p. 113-114)

Maar alleen cultureel erfgoed dat tijdloos, belangeloos en in wezen functieloos is, is de moeite van het doorgeven waard. Want alleen voor tijdloze, belangeloze en functieloze kunstwerken kunnen wij onbevangen open staan voor wat ze ons te vertellen hebben. Helaas is het tijdloze, het blijvende veelal weggevaagd door een verlangen naar nieuw! en snel! en nu! Kunst is vervangen door amusement, en integrity door celebrity. Hoge cultuur is verdacht, want elitair. André Hazes is net zo goed als Maria Callas, een Hollywoodkaskraker is superieur aan een zorgvuldige operaproductie. Onderscheid mag niet meer bestaan. Het begrip vrijheid is opnieuw gedefinieerd tot "alles is geoorloofd; niks moet, alles mag."
Geen wonder dat we het spoor bijster zijn en niet meer weten welke morele waarden ons binden.

Maar een wijsgeer-koning als dictator, zoals Socrates voorstelde, is ook geen oplossing, want dan er nog maar één visie op de waarheid, terwijl er juist behoefte is aan "wijsheid en een kunst die niet altijd eenduidig is, twijfel schept, ongrijpbaar is, die ontvankelijkheid vereist"(p. 132) en die dus voor wisselende omstandigheden wisselende antwoorden heeft. Vrijheid van denken is daarom essentieel. Wat ik wrang vind, is dat een zekere weerzinwekkende partij zich dat woord "vrijheid" eigen heeft gemaakt, de betekenis ervan volledig heeft geperverteerd en cultuur wegzet als "linkse hobby". Zoals Riemen terecht stelt: Waar geen vrijheid is, kan geen cultuur bestaan, maar waar de cultuur gebannen is, is alle vrijheid betekenisloos en rest slechts willekeur en trivialiteit. (p. 169)

Ga vooral dit boek lezen. Mijn onbeholpen besprekinkje doet het geen recht.
http://annavangelderen.blogspot.com ( )

I won't summarize Nobility of Spirit (2008) because others have done a good job already, and truthfully it's resistant to summary, as artful books are, each person seems to take away something different. What was most powerful for me was the notion of freedom and the danger of democracy turning into totalitarianism if truth is subverted in the name of ideology (socialism, capitalism); it is perhaps cliche to mention our "dangerous times" since this has always been the case, yet in America and elsewhere, we seem to be in a period of ideological re-examination and firming up post-Cold War, 9/11 and Great Recession. It's impossible to predict the future, but one thing is certain, if we politicize everything to the point truth becomes relative and subjective, it's a sure road to barbarism and anti-civilization, as seen in the early 20th century. This book is a reminder to be more vigilant about seeking the truth, no matter where it lies on the political spectrum, and to not fall into the trap of subjectivism and nihilism which is all-pervasive in popular culture/politics.

This is a short book, a long essay, but one to read slowly and carefully over a number of days. It's literary antecedents will appeal to anyone with a literary passion, seekers of meaning in life, what it means to live a good life. ( )

If Rob Riemen were a writer with a different voice, who punctuated his ideas with footnotes and framed his anecdotes with jargon, his elegant volume, “Nobility of Spirit: A Forgotten Ideal,” might be on heavy rotation in philosophy courses worldwide. But Riemen is a humanist with a literary impulse who takes great pleasure in the creative act. Writing, as he says, in “the small hours of the night” when he can put his work at the Nexus Institute, the independent organization he runs in The Netherlands, to one side and explore the terrain of his own mind, Riemen has produced a text that eschews the traditional definition of critical analysis; it is neither an extended philosophical essay, nor a work of academic criticism. For this reason it is hard to decide whether to shelve it in one’s personal library beside Anthony Kenny’s “A Brief History of Western Philosophy,” or if it instead belongs next to Joan Didion’s “Slouching Towards Bethlehem.” Yet it is this protean nature that makes “Nobility of Spirit” as much a pleasure to read as Herman Hesse’s “Siddhartha,” or Kahlil Gibran’s “The Prophet.” Riemen understands that in enjoyable reading there is opportunity for learning.

A passionate student of the German writer Thomas Mann, Riemen expresses his ideas in stories, animating conversations between great thinkers of the past. He breathes life into the meditative walks of Friedrich Nietzsche, and recounts Socrates’ trial in Athens, giving us a ringside seat for one of Western philosophy’s most crucial speeches. By doing so, he encourages contemporary readers to reconnect with some of history’s most elegant concepts: Beauty, Truth, Goodness, the importance of language. These concepts were once impartial moral guideposts, but today they are subjective measures whose definitions often rely upon individual opinion for their import. Riemen suggests that there is still room for certainty, that there are unassailable truths, and that morality and human decency have a crucial role to play in contemporary culture:

“No, for the sake of human dignity the free individual is not allowed to ignore universal, timeless values. Intellectuals in particular should resist this kind of nihilism. Not everything is allowed. Human freedom is in essence relative; it is subordinate to the immortal and never completely attainable ideal of human dignity. Furthermore, absolute freedom obliterates justice. There are transcendental absolute values that have priority and are obligatory for everyone.” –“Nobility of Spirit,” page 70

Rob Riemen sees his life “as a kind of mission to restore the meaning of certain words.” When one closes the covers of “Nobility of Spirit” for the last time, one does so with the sense that communication itself is at the very heart of being human, and that in the face of incredible challenge one has the resources to persevere.

~Carlin M. Wragg, Editor, Open Loop Press