Andere meningen/recensies:

Boeklog: http://boeklog.info/2014/09/03/werkelijkheidseffect/

Het veelzijdige werk van de Franse criticus, literatuurwetenschapper, essayist en semioticus Roland Barthes blijft 25 jaar na zijn dood onverminderd fascineren. Het heeft ongetwijfeld te maken met zijn vroege interesse voor ruimere dan alleen talige tekensystemen – Barthes als voorloper van de cultural studies – maar ook met zijn gaandeweg meer creatieve en fragmentarische manier van schrijven. Als theoreticus liet hij de starre systematiek van de betekenisanalyse achter zich voor een subjectieve, associatieve dialoog met teksten als toneel van eindeloze betekenisprocessen. Het plezier van de tekst was voor hem geen ijdel begrip. Lezen en schrijven vormden één genotvolle activiteit, waaraan hij vorm gaf in haast erotische, zinderende formuleringen. De meeste zelfstandige publicaties van Barthes zijn in het Nederlands vertaald. Nu in Frankrijk de Oeuvres complètes zijn verschenen (meer dan vijfduizend bladzijden), was het tijd voor een keuze uit het kortere beschouwelijk werk. In zijn inleiding gaat Jürgen Pieters in op de twee demonen die Barthes telkens weer bestreed: de analogie (representaties vallen volledig samen met wat ze afbeelden) en de expressie (woorden geven uitdrukking aan de gedachten en gevoelens van wie ze neerschrijft). Barthes beklemtoont in het spoor van Proust, Michelet en Wilhelm von Humboldt de energetische kracht van de taal.

De vertaalde teksten zijn ijkpunten in het werk. In zijn vroegste tekst, een pastiche op Plato, laat Barthes de wijsgeer Socrates bezwijken voor het zinnelijke. Een essay over de Hollandse schilderkunst maakt duidelijk hoe 17e-eeuwse schilders de essentiële vorm laten vervluchtigen en de attributen beklemtonen. Het langste stuk diept op meesterlijke wijze de mythe en de symboliek van de Eiffeltoren uit – dertig bladzijden die iedere cultuurwetenschapper gelezen zou moeten hebben. Het proces van het schrijven, de stijl en het werkelijkheidseffect komen aan bod in stukken over Flaubert. Dat Barthes een gedreven interpretator was, blijkt uit ‘Aziyadé’, een commentaar bij een minder bekende roman van Pierre Loti. Verder zijn opgenomen de beroemde programmatische tekst over ‘De dood van de auteur’, een analyse van het schokeffect bij Bertolt Brecht en een opstel over Stendhals passie voor Italië. Die laatste kon alleen via de romaneske leugen tot uitdrukking worden gebracht: ‘Verwoorden waar je van houdt, is tot mislukken gedoemd’. Twee stukken zijn uitgesproken autobiografisch en gaan respectievelijk over Barthes’ verhouding tot Marcel Proust en zijn kritische fascinatie door het dagboek. Vertaler Rokus Hofstede heeft Barthes’ soepele en genuanceerde stijl haast zonder schade in het Nederlands overgebracht. Jammer alleen dat dit uitzonderlijke boek zo een ongeïnspireerd omslag heeft gekregen. ( )