Hume's Natural History of Religion is an early foray into comparative religious studies. As a professed partisan of "genuine Theism and Religion" (21), Hume shows his own implicit theological orientation to be an unsurprising Enlightenment Deism. The "natural history" element of his account emphasizes what he understood to be the chronological priority of polytheism to (mono-) theism, and the general rooting of religious behavior and identity in relatively base fears and appetites.

As editor H.E. Root notes, Hume's primary historical data are rather incomplete and under-interpreted from the perspective of more recent studies of the same questions. His overall polemical fabric, is, however, nicely woven. While giving greater theological credit to the theists (evidently the Abrahamic religions), he also notes that their loftier virtues are reflected in more significant vices than pagan polytheists ever exhibited. The second major arc of the text is a series of comparisons between polytheism and theism on the counts of "Persecution and Toleration," "courage or abasement," "reason or absurdity," and "Doubt or Conviction." In this sequence of short chapters, the illustrations grow more and more amusing, climaxing with a series of jokes about the Eucharist in the question of "Doubt or Conviction" (55-7).

After the sets of comparisons, Hume moves on to a pox on both houses section, in which he castigates religions generally on grounds of "impious conceptions of the divine nature" and "bad influence on morality." These are the most contentious chapters, and likely the ones that especially earned the alarm and reprobation of his contemporaries. But they are soundly argued.

In his "Editor's Introduction," Root understands the final gesture of Hume's text to be one proposing that philosophy be a "substitute for religion" (20). But Root had already observed that Hume "did not believe that religion was a 'primary' constituent of human nature" (14) and thus it was in no need of a substitute if philosophers or others were to turn away from it. Root also neglects the intellectual history of the centuries leading up to Hume, in which theology and philosophy were often construed as mutually antagonistic efforts. An empiricist such as Hume could not help but be a partisan of philosophy in this contest, and such partisanship was perhaps the motive guiding this entire text.

David Hume was een scherpzinnig criticus van de neiging tot religieus fanatisme en dogmatisme die zijns inziens vooral uit het westerse monotheïsme voortvloeit. Dat blijkt onder meer uit zijn Natural History of Religion. Hierin betoogt Hume dat religie niet zozeer ontspringt aan een cognitieve overtuiging betreffende het bestaan van een almachtige God, maar veeleer aan de passies van angst en hoop en de neiging tot antropomorfe projectie. Uitgaande van deze gedachte verdedigt hij dat het westerse monotheïsme volgens een natuurlijk-causaal proces is ontstaan uit het meer primitieve polytheïsme. Het essay, dat is geschreven in een kleurrijke en polemische stijl, laat zich niet enkel lezen als een studie over het ontstaan van het monotheïsme, maar ook als een kritische bezinning op de verhouding van de religie tot de moraliteit, de passies en de menselijke sociabiliteit. In dit boek is tevens een vertaling opgenomen van Humes essay 'Of Superstition and Enthousiasm'. Dit vlot leesbare opstel geeft een goed beeld van Humes meer praktische en morele kritiek op de religie. 'Dit geschrift (The Natural History of Religion) toont Hume in zijn volle grootheid als schrijver' (F.L. van Holthoon in zijn boek Hume - Leven en werk) Mede t.g.v. Hume's 300ste geboortedag op 26 april 2011. David Hume (1711-1776) Schots filosoof, essayist, historicus en diplomaat, is een van de belangrijkste denkers van de achttiende eeuw. Hij geldt als de voornaamste criticus vóór Kant van de klassieke metafysica ( )