A začalo to tak nadějně...

Není divu, že Šindelka svou Únavou materiálu vyvolal pozornost. Dobře napsaná kniha na aktuální téma, na něž má téměř každý nějak vyhraněný názor, snad ani nemohla neuspět. A je třeba uznat, že přinejmenším první čtvrtinu či dokonce polovinu knihy jsem nepochyboval, že Magnesia Litera je na místě. Jenže v druhé polovině jako by se Šindelkovo téma rozdrolilo do řady nesouvisejících úlomků, které se již nepodařilo spojit dohromady.

Při psaní na současné a mediálně pokryté téma se může snadno stát, že se z originální prózy stane spíše převyprávění novinových článků, které mají čtenáři velice čerstvě v paměti. Pokud by Únava materiálu pojednávala kupříkladu o útěku židovské rodiny z Vídně anektované nacistickým Německem (kterou podobně jako současné uprchlíky směřující do Evropy nikdo nechtěl přijmout), mohl by autor čerpat z dobových událostí jak by se mu zachtělo a přesto by šlo o příběhy pro většinu čtenářů nové, které by bylo snadné spojit s hrdiny knihy. Jenže v případě současné uprchlické „krize“ je to trošku jinak, většina incidentů a situací, ze kterých kniha vychází, je ještě v čerstvé paměti a autorovi se je nedaří přenést do osobní roviny. Jestliže se Šindelka snažil přiřadit tvář všem těm anonymním lidem, kteří reálně zažívají jím popisované útrapy, bohužel selhal, neboť jsem na konci knihy neměl k jeho hrdinům o nic větší vztah než k oněm anonymním davům, které po dlouhou dobu plnily přední stránky novin.

Kecal bych kdybych tvrdil, že jsem nebyl zvědavý, jak se příběh vyvine, jenže s každou přibývající stránkou druhé poloviny knihy, v níž se témata nabalovala a nakusovala ovšem nedokončovala, bylo jasnější, že se žádné velké překvapení nečeká. Jasně, oceňuji lidskost Šindelkova přístupu, někoho možná může překvapit, že i uprchlíci jsou lidé. Pokud se však nejmenujete Tomio, nebudete na konci Únavy materiálu o nic moudřejší. Pokud ano, zavrhnete Šindelkovy hrdiny jako nerealistické Mirky Dušíny, kteří se i v naprostém zoufalství snaží jakékoli prohřešky vyvážit dobrými skutky, jen aby snad neměli na kontě jakýkoli černý puntík.

Tři hvězdičky si však Únava materiálu zaslouží. První hvězdičku dostane za svou strhující první část. Druhou za zajímavé téma. A třetí prostě proto, že je mi Šindelkův světonázor sympatický a nikdy jsem vám nesliboval, že budu hodnotit objektivně. ( )

De vluchtelingenkwestie. De meest geraffineerde en onwaarschijnlijke verbergplaatsjes voor de vluchtelingen komen aan bod...
Een sociale roman, zonder kadering van enige achtergrond. Goed en vlot geschreven. Boek in halve dag gelezen... Zeker geen literair werk. Score : 2 GT ( )

Marek Sindelka (°1984) is één van de belangrijkste jonge schrijvers van Tsjechië. In ‘Materiaalmoeheid’ (Engels: material fatigue) presenteert hij twee dooreen geweven vluchtelingenverhalen, van 2 broers die duidelijk afkomstig zijn uit Syrië. Ze zijn elkaar onderweg kwijtgeraakt en dolen apart rond in een zo goed als zeker Oost-Europees land in barre, winterse omstandigheden. Wat ze meemaken is bijwijlen hallucinant en mensonterend. Het is duidelijk dat Sindelka de aandacht wil vestigen op het moeilijke lot van de vluchtelingen, en op de wreedaardigheid van mensenhandelaars, het cynisme van de media, en de brutaliteit van extreemrechtse groepen.
Maar hij doet dat in een zeer bijzondere stijl: meestal in heel korte zinnen, zonder veel opsmuk, erg klinisch dus, zelfs bijna mechanisch. Misschien is dat om het onmenselijke nog meer in de verf te zetten, want de intensiteit van deze roman kan echt wel tellen. Sindelka’s stijl deed me enigszins denken aan die van de Franse schrijver Alain Robbe-Grillet, die bijvoorbeeld in ‘La Jalousie’ allerlei materiële dingen voor zichzelf laat spreken, wat een heel bevreemdend effect heeft. Ook in de roman van Sindelka is het alsof zowel de materiële dingen als het lichaam van de vluchtelingen zelf aan een enorme slijtageslag worden onderworpen. De titel, Materiaalmoeheid, wijst op de corrosie die elk materieel element op de duur ondergaat, een corrosie die op de duur compleet ondermijnend is. Sindelka maakt dat heel tastbaar. Maar helaas gaat zijn klinische stijl op de duur wel storen, het werd gewoon teveel, de personages zelf komen amper tot leven. Hoe onthutsend zijn verhaal ook is, ik merkte bij mezelf na een tijdje enige ‘materiaalmoeheid’, de laatste 70 bladzijden las ik bijna diagonaal en dat deugt dus niet. Spijtig. ( )

Het eerste boek van Marek Šindelka uitgegeven door Das Mag heet Anna in Kaart Gebracht, waar ik zeer positief verrast door was. Bij het lezen van Materiaalmoeheid stond me dat niet meer helder voor ogen dus had ik er verder geen verwachtingen van.

Ik heb het boek in een dag gelezen, iets wat ik zelden doe. De eerste helft in de trein van Amsterdam naar Enschede en de tweede helft op de terugweg. Oftewel het las relatief makkelijk weg. Het taalgebruik is natuurlijk en valt tijdens het lezen niet op. Daardoor werd mijn aandacht meer getrokken naar de inhoud.

En daar ging het mis. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van twee jonge broers die elkaar kwijtraken bij hun vlucht uit Syrië naar Europa. Natuurlijk een zeer actueel onderwerp. Maar wat mij bleef steken was de manier waarop deze gruwelijke geschiedenis verteld wordt, alsof het om een spannend fantasyverhaal gaat waarin vaak moeilijke reizen worden beschreven en de hoofdpersonen door allerlei gevaren worden bedreigd. Het hield me op afstand van de realiteit.

Ook snap ik niet goed waarom een Tsjechische schrijver dit verhaal wil vertellen. Misschien dat hij er meer mee te maken heeft dan ik weet. Maar boeken die ik heb gelezen van schrijvers die het een en ander hebben meegemaakt, komen op mij heel anders over.

Zo enthousiast ik over Anna in Kaart Gebracht was, zo teleurgesteld ben ik over dit boek. Zonde. ( )

Wat een talent... Ongelooflijk knap geschreven. Een echte aanrader. ( )