Voorwoord

Gedurende de laatste twintig jaar is er een stille revolutie in de wetenschap aan degang geweest. Wetenschappers uit zeer uiteenlopende disciplines, van denatuurwetenschappen via de informatietechnologie tot de humane wetenschappenzijn zich meer en meer bewust geworden van de tekortkomingen van het gangbare Newtoniaanse paradigma. Het is hen duidelijk geworden dat het onderliggendewereldbeeld veel te statisch, simplistisch en reductionistisch is om complexe,dynamische fenomenen, zoals levende organismen, mens en maatschappij, tevatten. De alternatieve benaderingen zijn zich stilletjes aan beginnen groeperenonder de hoofding van “complexiteitswetenschap”. Dit is een gebied dat nog nietzeer goed afgebakend is, en dat alsnog meer lijkt op een allegaartje van metaforen,methoden en modellen uit de meest uiteenlopende disciplines en tradities. Nochtanshebben deze verschillende benaderingen een eigen manier van denken gemeen, dieeen heel nieuw licht werpt op aloude filosofische en wetenschappelijke problemen.Het is deze manier van denken die ik in dit boek op een zo eenvoudig ensamenhangend mogelijke manier probeer naar voor te brengen, in de vorm van watik het “evolutionair-systemisch wereldbeeld” noem.Dit boek is gegroeid uit mijn eigen onderzoek, en poogt een synthese te geven vande verschillende wetenschappelijke (en filosofische) domeinen waarop ik actief ben. Ik ben als “onderzoeksprofessor” verbonden aan het Centrum Leo Apostel vande Vrije Universiteit Brussel, waar ik de onderzoeksgroep leidt over “Evolutie,Complexiteit en Cognitie”. Het doel van dit Centrum, geformuleerd door de bekende wijsgeer Leo Apostel, is de transdisciplinaire integratie van deverschillende exacte en humaan-wetenschappelijke disciplines, en in het bijzonder de constructie van integrerende wereldbeelden. Daarnaast ben ik als “editor”verantwoordelijk voor het internationale Principia Cybernetica Project(http://pcp.vub.ac.be/), dat zich tot doel stelt een wereldbeeld te ontwikkelen datspecifiek gebaseerd is op de evolutie van complexe systemen. Dit onderzoek heeft praktische toepassingen, onder andere in het ontwikkelen van een intelligent, zelf-organizerend web. Meer info over mijn werk vind je op mijn“homepage”:http://pcp.vub.ac.be/HEYL.html.De inhoud van dit boek reflecteert mijn persoonlijke benadering, niet altijd dewetenschappelijke consensus. De reden is dat het gebied “complexiteit en evolutie”nog grotendeels in het onderzoeksstadium is, en dat de verschillende ideeën en benaderingen nog nooit systematisch tot een samenhangende theorie werdenuitgewerkt. Er bestaan echter verschillende “deeltheorieën” (bijvoorbeeld de biologische evolutieleer), en vooral een aantal fundamentele concepten(bijvoorbeeld toestandsruimte, feedback en fitnesslandschap) die ondertussen stevigverankerd zijn in het wetenschappelijke denken. Het boek wil vooreerst deze


fundamentele ideeën op een overzichtelijke en eenvoudig begrijpbare manier naar voren brengen. Daarnaast is dit boek een eerste poging om de deelbenaderingen teintegreren en te veralgemenen.Het boek is georganizeerd als een tekstboek, dat oorspronkelijk gebruikt werd bijde cursus “Complexiteit en Evolutie” die ik doceer aan de Vrije UniversiteitBrussel als keuzevak voor eerstejaarssstudenten wijsbegeerte. Dit betekent dat het boek geen gespecialiseerde voorkennis vereist buiten die verkregen in het algemeensecundair onderwijs. Hoewel het domein van de “complexiteitswetenschappen”dikwijls zeer technisch is, met gebruikmaken van ingewikkelde wiskundigeformalismen, zijn de basisideeën relatief eenvoudig. Het zijn deze basisconceptendie ik hier heb proberen uiteen te zetten op een breed toegankelijke manier, zonder te vervallen in simpele vulgarizatie. Dit wil zeggen dat ik de concepten zo veelmogelijk uitleg aan de hand van concrete voorbeelden, illustraties en diagrammen,en het gebruik van wiskundige symbolen tot een minimum beperk. Nochtans lijkthet mij nodig om toch een idee te geven van hoe wiskunde kan helpen omcomplexiteit voor te stellen, bijvoorbeeld met behulp van de conceptentoestandsruimte en entropie. De wiskunde die hiervoor nodig is blijft echter beperkttot de elementaire verzamelingenleer zoals die in het middelbaar onderwijsonderwezen wordt.Om het lezen verder te vergemakkelijken voor lezers zonder wetenschappelijkeachtergrond bevat de tekst een aantal secties (aangegeven door een *) en paragrafen(in
kleinere druk
) die minder belangrijke of meer ingewikkelde toepassingen behandelen, en die bij het lezen zonder problemen kunnen overgeslagen worden.Het is wel de moeite waard deze secties te lezen, omdat zij kunnen bijdragen tot het begrip van de basisconcepten. De kernbegrippen zelf worden in de tekst gedrukt in
vetjes (“bold”),
zodat ze goed herkenbaar zijn. Ze kunnen ook teruggevondenworden in de alfabetische index op het einde.