Jonathan Holslag staat in onze contreien bekend als een autoriteit als het om China gaat: zowel in gespecialiseerde studies als in opiniebijdragen in de media weet hij de onstuitbare economische opgang van Peking te koppelen aan de onvermijdelijke geopolitieke opgang. In dit boek wendt hij zijn blik grotendeels af van het Verre Oosten, al is het permanent – als een dreigende schaduw – aanwezig. Europa staat centraal in dit boek, en dan specifiek de Europese Unie. “Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw” is de ondertitel, en dan verwacht je uiteraard een klaar en duidelijke boodschap, een uitweg uit de pessimistische sfeer die sinds de financiële crisis over ons Avondland (met mijn excuses voor deze archaïsche term) hangt.
Met die verwachting begon ik aan dit boek, en al meteen het eerste van de drie delen, stelde me zwaar teleur. Holslag somt er in tot in den treure de diverse facetten van het “Europese tekort” op: een economie die stokt, politici die geen visie meer hebben, en een bevolking die zwelgt in genietend consumeren. Pas op, Holslag legt daarbij wel de nodige nuance aan de dag; zo geeft hij aan dat het eigenlijk helemaal niet zo slecht gesteld is met onze industriële output, dat we nog altijd aan de top staan inzake innovatie en investeringen, en toch eigenlijk een heel flexibel arbeidsmilieu hebben. Kloppen al die pessimistische berichten dan niet? Holslag geeft geen uitsluitsel, want na zijn nuanceringen volgen meestal toch erg negatieve uitspraken over de toestand van Europa. Ik werd er tureluurs van: er is nauwelijks lijn te trekken in het betoog van de auteur, hij springt van de hak op de tak (van reële cijfers naar perceptiecijfers uit allerlei barometer-metingen), doet voortdurend zogenaamde vaststellingen, zonder die te onderbouwen en verzwelgt de lezer in een toch wel erg gespecialiseerd economisch betoog.
Even dacht ik er aan het boek neer te leggen, na dat eerste deel. Gelukkig heb ik dat niet gedaan. Want in het tweede deel gaat Holslag heel anders te werk: hij schetst hoe de wereld van vandaag (voor alle duidelijkheid: midden 2013) er uit ziet. In een tiental hoofdstukjes komen diverse aspecten aan bod waaruit moet blijken dat de aloude machtspolitiek, door verschillende regionale centra, weer helemaal terug is. En dat Europa dat eigenlijk nog niet helemaal door heeft. Zeer verhelderend vond ik zijn beschrijving van de drie gordels rond Europa: de gordel van onzekerheid (N-Afrika, het Midden-Oosten en Oostelijk Europa), de 4 strategische sjachelaars (Rusland, Iran, Turkije, Saoedi-Arabië) en de wig van ontberingen (van westelijk en Subsahara-Afrika, tot en met India); dit schema is natuurlijk simplifiërend, maar het maakt wel de geopolitieke situatie van Europa veel duidelijker. Ik leerde ook nieuwe dingen over de oorlog in cyberspace en in de ruimte. Ondanks die interessante dingen bezondigt Holslag zich ook hier weer aan een te grote woordenbrij, en aan het voortdurend aankondigen van remedies die hij in een volgend deel zal behandelen. Opvallend is zijn erg negatieve oordeel over de dienst van Catherine Ashton, de European External Action Service, die er volgens hem helemaal niks van bakt (zijn oordeel is in zo’n termen geformuleerd dat ik vermoed dat hier ook persoonlijke frustraties achter steken).
Het derde deel schetst dus zijn strategisch plan om Europa uit de crisis te trekken. En al meteen verrast hij door een zeer uitgebreid en goed onderbouwd pleidooi te houden voor een sterke Europese defensiemacht en het reëel gebruik van “harde” macht. Heel interessant, maar daarna verwatert dat een beetje door opeenvolgende nuanceringen. En de andere sectoren waarin volgens Holslag dringend initiatieven moeten worden genomen doet hij op een drafje af met weliswaar interessante en zinnige voorstellen, maar zonder verdere uitwerking. Het boek loopt tenslotte uit op een voluntaristisch pleidooi voor humanisme als maatstaf voor het toekomstig Europees beleid op zowat alle domeinen; bevlogen – zeker – maar toch ook weer wat veel in de idealistische sfeer die hij in het begin van het boek zo verketterde.
Kortom: Holslag heeft heel veel interessants te vertellen, maar hij verzuipt zijn boodschap teveel in een woordenbrij en is niet helemaal consequent. Aan toekomstige lezers kan ik alleen maar de raad geven om deel 1 gewoon over te slaan, onmiddellijk en diepgaand deel 2 te lezen, en tenslotte cursorisch door het slotdeel te gaan. ( )