Pankaj Mishra

Heenkomen is een boek waarvan ik erg heb genoten, om maar meteen met de deur in huis te vallen. Maar onder woorden brengen wat het precies is dat mij zo raakte blijkt nog niet zo makkelijk. Want er zitten best wat minpunten aan het boek. Dat heeft te maken met de vertelvorm die Pankaj Mishra gekozen heeft, namelijk die van een roman. Die roman lijkt te dienen als kapstok om ideeën aan op te hangen, halve essays soms. Pankaj Mishra (1969) staat dan ook vooral bekend om zijn non-fictie en opinie-artikelen, die verschijnen in kranten en tijdschriften in India én daarbuiten.

Eerst maar even terug naar het boek. In Heenkomen vertelt Mishra het levensverhaal van Arun, geboren rond 1970, als zoon van een spoorwegarbeider in een klein stadje in centraal India. Dat doet hij in de vorm van een monoloog, met Arun als verteller. De monoloog is gericht aan zijn ex-vriendin. In de monoloog probeert Arun uit te leggen waarom hij niet bij haar kon blijven, en die uitleg haalt hij uit zijn levensverhaal.

Arun is een jongen die kansen heeft gekregen in zijn leven. Zijn familie brengt grote offers om hem toegelaten te krijgen tot een prestigieuze opleiding in Delhi, de toegangspoort tot rijkdom en beroemdheid. Zijn studiegenoten Virendra en Aseem, ook van nederige afkomst, gaan er na hun afstuderen helemaal voor. De één stort zich in de de beurswereld in New York en verdient daar miljarden, de ander wordt een bekende televisiepersoonlijkheid en schrijver. Beiden zijn compromisloos in hun hang naar rijkdom en roem. Onethisch zou je kunnen zeggen, maar dit is waar ze hun hele jonge leven voor klaargestoomd zijn: pakken wat je pakken kan. Dat geldt uiteindelijk ook voor Arun. Ook al kiest hij voor een bescheiden carrière als vertaler, egocentrisme is ook hem niet vreemd. Iets terugdoen voor de familieleden die zulke grote offers voor hem brachten lukt hem niet, en over de keuze tussen een luxe strandvakantie met zijn nieuwe vriendin en zijn oude moeder verzorgen hoeft hij niet lang na te denken.

Er zitten best wat minpunten aan dit boek, zeker als roman. Je kan je afvragen waarom nou net Arun het centrale personage is. De onbeschaamde honger naar roem en rijkdom van zijn oud-studiegenoten blijft wat op afstand, want zoveel contact houdt hij niet met ze. Ook de liefde tussen Arun en een jonge sociale media-verslaafde rijke (en enorm knappe) vrouw komt wat onwaarschijnlijk over. Ik kan me voorstellen dat lezers die een roman verwachten daarop afknappen. Toch heb ik het boek met grote fascinatie uitgelezen, vooral toen ik eenmaal had besloten het meer als non-fictie te benaderen.

Het boek zit namelijk vol met interessante beschouwingen over de moderne Indiase maatschappij en de intolerante Hindoe-nationalistische politiek van president Modi. Tegelijk gaat het óók over de geglobaliseerde wereld waarin wij allemaal leven. Hij schrijft over Wall Street in de jaren ‘90, de wereldwijde kloof tussen arm en rijk, de opkomst van sociale media en populistische politici. Misschien is er niet zoveel verschil tussen wat er in India gebeurt en wat er op andere plekken in de wereld aan de hand is. Tegelijk houdt hij degenen die in welvaart leven een spiegel voor. Want op Twitter de mond vol hebben van gelijkheid is één ding; hoe ga je om met daadwerkelijke armoede, als je die tegenkomt? Dit boek raakt een snaar bij mij, omdat het de wereld beschrijft waarin ik ben opgegroeid en ik die wereld een beetje anders ben gaan bekijken. En omdat Mishra ook mij een confronterende spiegel heeft voorgehouden en me veel heeft gegeven om verder over na te denken.… (altro)